„ქართული ოცნების“ ხელისუფლება 2023 წელს აცხადებდა, რომ 2025 წლის ბოლომდე ყველა დევნილი ოჯახი იქნებოდა განსახლებული, თუმცა ათასობით აფხაზეთიდან დევნილისთვის ეს დაპირება ისევ დაპირებად დარჩა. მიუხედავად იმისა, რომ მშენებლობების მასშტაბები გაიზარდა და მხოლოდ გუშინ, 10 სექტემბერს, ქუთაისში 852-მა ოჯახმა მიიღო ახალი ბინა, პროცესი კვლავ ხანგრძლივი და გაურკვეველი რჩება. ქულებით შეფასების სისტემამ, მრავალწლიანი ლოდინის შემდეგ, ბევრ დევნილს იმედგაცრუება და უნდობლობა მოუტანა – ზოგს ეშინია, რომ აქტიურობით საკუთარი შანსი დაკარგოს, სხვები კი უბრალოდ ნიჰილისტურად უყურებენ პროცესს. რატომ დგას კითხვის ნიშნის ქვეშ „ღირსეული განსახლების“ დაპირება და როგორ ქრება დევნილთა დაბრუნების თემა – ამაზე „ნეტგაზეთთან“ „მშვიდობის სამოქალაქო განვითარების ცენტრის“ დამფუძნებელი, ელიკო ბენდელიანი საუბრობს.“
“ღირსეული განსახლება?”
„2023 წელს გაცხადებული იყო, რომ 2025 წლის ბოლომდე ყველა დევნილი იქნებოდა განსახლებული, თუმცა ცალსახად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ასე ვერ იქნება. სხვადასხვა ქალაქებში მისაღები ბინებისთვის დევნილთა ქულები დღემდე უცნობია, მშენებლობებიც ვერ დასრულდება ახლო პერიოდში და წინ ხანგრძლივი პროცესი ჩანს”, – ამბობს ნეტგაზეთთან ინტერვიუში ელიკო ბენდელიანი.
“32 წელი გავიდა სამი ქულა მაქვს ანუ რა გამოდის ისე მოვკვდება,რომ ბინა არ მეღირსება?! როდის დადგება ბოლო ეტაპი,როცა სასაფლაოზე ვიქნები?! როგორ გძინავთ აფხაზეთის უმაღლესი საბჭოს ყველა წევრს, ამდენი კაცის ცოდვით?!”
“არავის არ გაუჩნდა პროტესტის გრძნობა?!? 33 წელი გავიდა, ეს კორუფციაში ჩაფლულები კი ქულებს გვითვლიან. თქვენ ცოტა რეალობას ხომ არ აცდით?! რა დროს ქულებია ხალხნო! ნახევარი ცხოვრება ქუჩაში გავატარეთ”
“სოხუმში დაიბადა ჩემი შვილები, ქმარი ომის მონაწილეა, მაგრამ სიიდან შვილები ამომიყარეს,ის გათხოვილია,ის ცოლიანიაო და დამტოვეს ვითომ ერთოთახიანზე, ჯერ ისიც არავის მოუცია, ველოდებით!” – ეს და მსგავსი კომენტარები მოჰყვა აფხაზეთიდან დევნილთა ფეისბუკ ჯგუფებში ბინების გადაცემას გუშინ ქუთაისში.
ელიკო ბენდელიანის თქმით, მისასალმებელია, რომ დღეს მშენებლობების მასშტაბები უფრო დიდია და თანხებიც სოლიდურად გაზრდილი.
“თუმცა, რის გამოც მაქვს კრიტიკა – ვისურვებდი მეტ მრავალფეროვნებას ამ პროცესში. ეს გეტოები და დიდი ჩასახლებები არ მუშაობს ეფექტურად. მონიტორინგების დროს ბევრჯერ აღმოვაჩინეთ, რომ ასეთ დასახლებებში ბევრი არ ცხოვრობს, ბევრი ბინა დაკეტილია. არის მიგრაცია იქიდან და ცარიელი ბინებია. ეს კარგად გასათვლელია. თბილისს და ბევრ ცენტრალურ ადგილს თუ არ ჩავთვლით, ბევრგანაა ეს პრობლემა – ზუგდიდში, ფოთში, სადაც ვერ შეეწყნენ. წყალტუბოდან ოლიდან ჩასახლებულები ფოთში, შემდეგ ისევ უკან ბრუნდებოდნენ.
არადა, ადრე იპოთეკის თანადაფინანსების პროგრამაც არსებობდა, სახლების აშენების პროგრამაც, მაგრამ მხოლოდ ორი განსახლების შესაძლებლობის დატოვება ვერ წყვეტს გრძელვადიან პრობლემებს. შესაბამისად, გაცხადებული მიზანი – „ღირსეული განსახლების“ პროცესი კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას”.
დღეს დევნილებისთვის არსებობს კიდევ ერთი სახელმწიფო, მცირებიუჯეტური პროგრამა „სოფლად განსახლება“.
“მაგრამ შეუძლებელია ამ თანხით ბინის ყიდვა, ან უნდა დაამატოს თანხა დევნილმა. ამიტომაც არის ეს პროგრამა არაღირსეული – ეს მახსენდება ამაზე. 10 ათას დოლარად 4-5 სულიანი ოჯახი ვერ იყიდის ბინას – ეს სახელმწიფომაც იცის, ან უნდა დაამატოს დევნილმა თანხა”.
ამავე დროს, ექსპერტი ამ პროცესში გამჭვირვალობის საჭიროებაზე საუბრობს.
“დევნილებს მუდმივად აქვთ განცდა, რომ პროცესი არ არის სამართლიანი და გამჭვირვალე. არის შემთხვევები, როდესაც ერთი და იგივე ოჯახის სხვადასხვა წევრმა მიიღო ბინა, და არის ოჯახები, ვისაც არასოდეს მიუღია – ერთ წევრსაც კი”. აქ ერთი მომენტიცაა, არიან ადამიანები, ვისაც კარგად შეუძლია აჩვენოს, როგორ იყვნენ მოწყვლადები, და არიან ისეთები, ვინც მუშაობენ და შრომით ცდილობენ დოვლათის შექმნას, რომლებიც საბოლოოდ, დაჩაგრულნი რჩებიან. ერთი მხრივ, მოწყვლადი ჯგუფები რა თქმა უნდა უნდა დაკმაყოფილდნენ, მაგრამ არ შეიძლება ეს მოწყვლადობის წახალისების გზით გაკეთდეს – როცა დევნილი განსახლების მოლოდინში წლები, უბიძგებ, რომ უნდა დარჩეს მუდმივ გაჭირვებაში. არადა პირიქით უნდა იყოს, ვინც საკუთარი შრომით აგროვებს რაღაცას, სახელმწიფომ უნდა შეუწყოს ხელი და თანამონაწილეობაში შევიდეს – ეს სახელმწიფოსთვისაც სასარგებლო იქნებოდა”.
აპათია დევნილებში
დღეს დევნილები საკუთარ უკმაყოფილებას სულ უფრო ნაკლებად გამოხატავენ განსახლების თუ სხვა საჭიროებებზე. ეს შესამჩნევია სოციალურ ქსელებშიც, დევნილთა ჯგუფებში, სადაც კრიტიკული ხმები მხოლოდ მაშინ ისმის, როდესაც “სიებში ისევ ვერ მოხვდნენ”.
დევნილთა სააგენტოს 2024 წლის მონაცემებით, სულ რეგისტრირებულია 96 130 დევნილი ოჯახი, ჯამში 299 172 იძულებით გადაადგილებული პირი. 2013 წლიდან დღემდე, სხვადასხვა პროგრამების ფარგლებში, საცხოვრებელი ფართი 39 000-მდე დევნილმა ოჯახმა მიიღო.
ელიკო ბენდელიანი ამ პასიურობას ასე ხსნის:
„დევნილ საზოგადოებაში ორი ძირითადი ფაქტორი ჩანს: პირველი – ბევრი ფიქრობს, რომ არაფერი შეიცვლება და ნიჰილისტურად უყურებს პროცესს; მეორე – როდესაც დეკემბერში საყოველთაო აპლიკაციების შეტანა გამოცხადდა და ყველას, ვისაც სურდა განსახლების პროცესში მონაწილეობა, განაცხადი უნდა შეევსო, თავისთავად გაჩნდა მოლოდინი, რომ ბინებს მიიღებდნენ. ამიტომ ბევრს ჰგონია, რომ თუ საკუთარ პოზიციას გამოხატავს, შესაძლოა ეს მოახლოებული შანსი, 33 წლიანი ლოდინის შემდეგ, აქტივიზმის ხარჯზე დაკარგოს. ამიტომაც ცდილობენ არ იყვნენ აქტიურები.“
როგორ ქრება დევნილთა დაბრუნების რიტორიკა
„განსახლების პარალელურად დევნილთა დაბრუნების რიტორიკა აღარ ისმის – არც პოლიტიკოსებში, არც თავად დევნილებში. მანამდე სულ იყო ეს იმედი და მოლოდინი დაბრუნების, დღეს კი დევნილებს ნაკლებად აქვთ ეს მოლოდინი, რომ ეს მალე მოხდება. ეს იმითაც არის განპირობებული, რომ ოფიციალურ რიტორიკაშიც წელიწადში მხოლოდ ერთხელ დგება ეს საკითხი, ძირითადად გაეროში. წლებთან ერთად დაბრუნების საკითხი სულ უფრო ბუნდოვანი ხდება.
ამასთან, ახალი თაობა მოდის და მაღელვებს ის, რომ არანაირი იურიდიული დოკუმენტაცია არ აქვთ იმ საკუთრებაზე, რაც დარჩათ ოჯახებს აფხაზეთში. და რომც გახდეს შესაძლებელი დაბრუნება, ქონების დადასტურებას ვერ მოახერხებენ. პარალელურად საჭიროა იურიდიული ფორმის მოფიქრება არაკონტროლებად ტერიტორიაზე საკუთრებაზე – ეს საკითხი მოსაფიქრებელია. ურთულესი პროცესია, მაგრამ არსებობს პრაქტიკები და არიან ორგანიზაციები, ვისაც აქვთ ხედვები, როგორ უნდა გაკეთდეს ეს. რაც მეტი წელი გავა, მით უფრო გაჭირდება მათი საკუთრებაზე დაბრუნება იქ.“
- კომენტარები
